İşe Giderken Neden Hep Aynı Yolu Kullanıyoruz? Yeni Yollar Neden Daha Uzun Geliyor? Road Effect Nedir?
Well Travelled Road Effect olarak bilinen kavram, İngilizce bir ifadedir. Bu kavram temel olarak kişinin alışkın olduğu ve olmadığı bir güzergahta zamanın hızını farklı algılaması olarak açıklanır. Peki kişi neden zamanı farklı algılar?
Herkes işten eve, evden okula, marketten durağa gibi belirli rotaları sık sık kullanır. Gündelik hayatta alışkın olduğumuz bu rotalar bir zaman sonra bize daha kısa gelmeye başlar. Bunun sebebi bu güzergahlarda ilerlerken daha az bilişsel çaba göstermemiz ve dolayısıyla zamanı daha hızlı algılamamızdır. Sürekli aynı yolları kullanan biri mutlaka bu etkiyi hissetmiştir. İşte bu etkinin psikolojideki etkisi kısaca road effect olarak bilinmektedir.
Well Travelled Road Effect Nedir?
Well Travelled Road Effect, aslında bir bilişsel önyargıdır. Bilişsel önyargılar, bilişsel sistemlerimizin çalışma mekanizmalarından kaynaklanır. Yani kendi algılarımız ve bilişsel mekanızmalarımız sebebiyle ortaya çıkan hatalı yargılara bilişsel önyargı denir. Pek çok bilişsel önyargı vardır. Bunlardan en çok bilineni şeffaflık illüzyonu bilişsel önyargısıdır. Bu önyargıya göre, kendi duygularımızı ve ifadelerimizi başkalarının gerçekte olduğundan daha açık biçimde kavradığını düşünürüz. Çünkü bu duygularımızı yansıtma biçimimizi ve ifadelerimizi başkalarının gördüğü biçimde değil, kendimizin gördüğü biçimde algılarız. Bu durumda gerçekte olduğundan daha şeffaf olduğumuzu düşünürüz. Ancak bu doğal, bilişsel önyargıdan kaynaklanan bir hatadır.
Well Travelled Road Effect, bir diğer bilişsel önyargıdır. Bu durum hemen hemen herkes tarafından farkına varılabilir. İyi bilinen yol etkisi olarak Türkçe çevirisi yapılan bu etki, psikoloji literatürüne geçmiştir. Sık sık kullanılan, yani iyi bilinen güzergahlarda zamanın daha kısa geçtiğine yönelik yanlış bir algıdır. Örneğin, evinizden okulunuza giden x ve y yollarını düşünün. Bu yolların uzunlukları aynı olsun. Evden okula giderken sürekli x yolunu kullanıyorsanız y yolunun daha uzun bir yol olduğu illüzyonuna kapılırsınız.
Well Travelled Road Effect Hayatımıza Nasıl Etki Ediyor?
İyi bilinen yol etkisi, günlük hayatımızda pek çok yerde ortaya çıkmaktadır. Bu etkiyi en çok hissedenler arama sürücüleri olsa da, toplu taşıma kullananlarda ve yaya olarak seyahat edenlerde de görülmektedir. Size yol soran ve acilen oraya ulaşması gerektiğini söyleyen birini düşünün. O noktaya giden pek çok yol bilseniz bile, daha hızlı olduğunu düşündüğünüz yolu, yani en iyi bildiğiniz yolu tarif edersiniz. Yine aynı şekilde çabuk ulaşmanız gereken bir yere en çok kullandığınız otobüs güzergahı ile gidersiniz. Bu noktada daha hızlı olabilecek rotaları araştırsanız bile, çoğunlukla daha kısa süreceğinden emin olamazsınız.
Well Travelled Road Effect hayatımıza bir bilişsel illüzyon sayesinde etki ediyor. Bu bilişsel illüzyonun asıl kaynağı, sık kullandığımız bir güzergah ile ilgili çok fazla deneyimimizin olması ve yeni yollar ile ilgili az deneyimin olmasıdır. Sık kullandığımız yol ile ilgili neredeyse her şeyi bilen ve hatırlayan beynimiz, bu yoldaki virajlar, engeller, trafik noktaları ve daha pek çok kritik bilgiyi hesaplayabilir. Bu bilgiler ve deneyimler ışığında da bu yolun daha kolay ve hızlı olduğu sonucuna varır. Ayrıca bu yolları kullanırken çok az bilişsel çaba harcamamız sebebiyle de zamanın daha hızlı aktığını hissederiz.
Yeni güzergahlar hakkında bilgimiz zayıftır. Bu nedenle bu yolları kullandığımızda beynimiz veri toplar. Detaylara dikkat eder ve bu yolu öğrenmek için daha çok çaba harcar. Bu bilişsel emek, zamanı daha yavaş algılamamıza neden olur. Sonuç olarak yol gözümüzde uzar.
Yeni güzergahların daha uzun görünmesinin sebeplerinden biri de, bilindik güzergahların parçalara bölünerek izlenebilmesi, ancak yeni güzergahların bilinmez bir içeriğe sahip olmasıdır. Bilindik bir yolda ilerlerken beynimiz “ahşap ev, trafik ışıkları…” olarak yolu kendi içinde parçalara ayırır. Parçalara bölünebilen bu yol daha kısa gibi görülür. Yeni yollarda ise bu illüzyon olmadığı için yol daha uzun gibi algılanır.
Psikoloji ile ilgileniyorsanız bu yazıyı okuyabilirsiniz: Hasta, Kayıp veya Ölü Bir Evcil Hayvanın Kederini Yaşayan İnsanlara Söylenmemesi Gerekenler?
